Ο Έρντογαν, ο Σουλεϊμάν και οι Αυτοκρατορίες

Αντιδρώντας για μια ακόμη φορά έντονα εναντίον της τηλεοπτικής σειράς «Ο Μεγαλοπρεπής Αιώνας», ο Πρωθυπουργός της Τουρκίας είπε ότι η συγκεκριμένη σειρά «ισχυρίζεται ότι η ιστορία μας αποτελείται από πόλεμους, σπαθιά, ίντριγκες, εσωτερικές συγκρούσεις και από χαρέμια». Ο θυμός του Έρντογαν σε μια ταινία που περιγράφει την εξουσία του Σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή, δεν είναι απλά μια αντίδραση της στιγμής. Δεν είναι μια έκφραση ενός οξύθυμου πολιτικού, αλλά μια συνειδητή ιδεολογική ενέργεια, ικανή να μας προβληματίσει για τις μεγάλες αλλαγές που βιώνει η Τουρκία. Αντιδράσεις αυτού του περιεχομένου δείχνουν το σημερινό στάδιο ανάπτυξης της χώρας, στο οποίο μια συγκεκριμένη τάξη πραγμάτων μπορεί να παράγει τα δικά της «οράματα», επιβάλλοντας τα ως εθνικά και καθιστώντας τα ως κομμάτια της στρατηγικής της στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική.

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Έρντογαν φέρνει στο προσκήνιο του δημόσιου χώρου την οθωμανική ιστορία και μάλιστα εξιδανικεύοντας την. Στις αντιδράσεις του μπορούμε να εντοπίσουμε πολιτικές αλλαγές, οι οποίες «συμβολικά» αναδεικνύουν το οθωμανικό παρελθόν για να εκφράσουν ένα νέο είδος πολιτικής ηγεμονίας. Στη βάση αυτής της πολιτικής, βρίσκεται η διεκδίκηση για μεγιστοποίηση της επιρροής της χώρας σε ένα ιδιαίτερο γεωπολιτικό χώρο. Πολλοί ονομάζουν αυτή τη διαδικασία ως νέο-οθωμανισμό. Το περιεχόμενο αυτού του όρου δεν είναι συγκεκριμένο, ενώ μια πιο προσεκτική μελέτη αποδεικνύει ότι η Τουρκία του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) δεν επιδιώκει την ανασύσταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τις γνωστές επεκτατικές πολιτικές. Αντίθετα, το «όραμα» της κυβέρνησης Έρντογαν επικεντρώνεται στην ανάδειξη της Τουρκίας ως ηγέτιδας δύναμης σε ένα ιδιαίτερο χώρο, τον οποίο η ίδια θα ομογενοποιήσει και θα εντάξει στη νεοφιλελεύθερη αγορά.

Σύμφωνα με τον Έρντογαν, η Τουρκία ως μέλος των G-20 συμμετέχει στον οικονομικό σχεδιασμό του πλανήτη και επομένως «είναι μεγάλη χώρα που πρέπει να διαθέτει μεγάλες ιδέες και υψηλούς στόχους». Άρα η αποστολή που σχεδιάζει για τη χώρα του ο Έρντογαν είναι αυτή της εγγυήτριας της σταθερότητας, της ομογενοποίησης, αλλά και της συνεχούς εμπορευματοποίησης μιας γεωγραφίας για την οποία το ΑΚΡ αναπαράγει τους ιστορικούς δεσμούς ως αποτέλεσμα του οθωμανικού παρελθόντος. Στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής για καθιέρωση της Τουρκίας ως ένα «εμπορικό κράτος», κορυφώνεται παράλληλα και μια διαδικασία «εκπολιτισμού» του ισλαμικού κόσμου. Δηλαδή κορυφώνεται η στρατηγική εκείνη που στοχεύει στην πολιτική και οικονομική μεταρρύθμιση ενός μέρους του αραβο-μουσουλμανικού κόσμου με την ενεργοποίηση των παραδοσιακών αξιών (όπως η θρησκεία) και με στόχο την ενσωμάτωση στη νεοφιλελεύθερη αγορά.

«Η άλωση, μια έννοια που χρησιμοποιείται, δεν είναι μια πρωτοβουλία κατάκτησης εδαφών με πόλεμο και αποκεφαλισμούς. Αντίθετα η άλωση είναι μια πρωτοβουλία να ανοίξει η καρδιά πριν από την πύλη. Η έννοια της άλωσης είναι η μεταφορά ενός πολιτισμού, του πολιτισμού της αγάπης σε μακρινά εδάφη…». Αυτός ο εξιδανικευμένος τρόπος με τον οποίο ο Έρντογαν παρουσιάζει την οθωμανική ιστορία και που ταιριάζει πλήρως με την ακολουθούμενη πολιτική του ΑΚΡ, είναι ιδιαίτερα προβληματικός. Η αντίληψη περί αυτοκρατοριών που υπήρξαν παράγοντες ειρήνης, σταθερότητας και συνύπαρξης πληθυσμών είναι ανιστόρητη. Καμιά αυτοκρατορία δεν κυριάρχησε χωρίς όπλα και χωρίς την υποταγή των λαών. Είτε πρόκειται για αυτοκρατορίες της Ανατολής, είτε πρόκειται για αυτοκρατορίες της Δύσης, είτε αναφερόμαστε σε αυτοκρατορίες παραδοσιακές, είτε σε αποικιοκρατίες, η επέκταση της επιρροής τους δεν ήταν αποτέλεσμα της μεταφοράς «του πολιτισμού της αγάπης».

Επομένως η επίκληση ενός αυτοκρατορικού παρελθόντος, εμπεριέχει αυταρχικές βλέψεις και αντιλήψεις, οι οποίες με τη σειρά τους απονομιμοποιούν τις όποιες προσπάθειες περί «ήπιας δύναμης». Το ΑΚΡ σήμερα, ακριβώς λόγω των αυτοκρατορικών εκφάνσεων που προκαλεί το στάδιο ανάπτυξης της Τουρκίας, δεν μπορεί να εμφανίζεται ως διεκδικητής δημοκρατίας στην περιοχή. Και στο σημείο αυτό είναι που ξεδιπλώνεται σταδιακά η πτυχή της «σκληρής δύναμης» της πολιτικής του. Το κουρδικό και η συριακή κρίση, αποτελούν ίσως τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα.  

Νίκος Μούδουρος

Ενημερωτικό Δελτίο Ινστιτούτου Ερευνών Προμηθέας

Τεύχος 4, Ιανουάριος 2013
http://www.inep.org.cy/index.php/gr/
 

3.1.2013