Η Πλατεία Τάξιμ και ο ισλαμικός "προτεσταντισμός"

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΕΙΔΗΣΕΩΝ ΣΤΙΣ 17 ΙΟΥΝΙΟΥ 2013

 

Τίτλος : Η πόλωση στην Τουρκία δεν πρόκειται να ξεπεραστεί εύκολα, εκτιμά στο ΚΥΠΕ ο Νίκος Μούδουρος

Η πόλωση μεταξύ του ισλαμικού πολιτικού χώρου και όλων όσοι έχουν αφετηρία την ιστορική πλατεία Ταξίμ της Κωνσταντινούπολης δεν πρόκειται να ξεπεραστεί εύκολα πλέον, όποια και αν είναι η διάρκεια των κινητοποιήσεων, δηλώνει στο ΚΥΠΕ ο Νίκος Μούδουρος, τουρκολόγος, συνεργάτης του τέως Προέδρου της Δημοκρατίας, Δημήτρη Χριστόφια, για τουρκικά και τουρκοκυπριακά θέματα.  

Τις πρώτες ημέρες έναρξης των συγκρούσεων στο πάρκο Γκεζί ο κ. Μούδουρος βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη και τώρα, δύο και πλέον εβδομάδες μετά εκτιμά ότι αν υπάρχει κάτι στο οποίο να μετουσιώνεται όλη αυτή η κινητοποίηση διαμαρτυρίας είναι η διεκδίκηση για ολοκλήρωση του εκδημοκρατισμού της Τουρκίας, επισημαίνοντας ότι ο κεντρικός κορμός των διαδηλώσεων τήρησε ξεκάθαρες αποστάσεις και από την προηγούμενη κεμαλική έκδοση της αυταρχικότητας.

Εξηγεί την «προτεσταντικού τύπου» ισλαμική ηθική και τη νέα επιχειρηματική ελίτ του κεφαλαίου της Ανατολίας που βρίσκεται τώρα στην εξουσία.   Σε πιο βαθμό η κρίση θα επηρεάσει το ΑΚΡ δεν είναι ξεκάθαρο ακόμη, αναφέρει, σημειώνοντας πως για την επιρροή της στο Κυπριακό δεν διαφαίνεται στο παρόν στάδιο διαφοροποίηση των τουρκικών θέσεων κατά τα πρότυπα της περιόδου 2002-2004, αλλά θα πρέπει να εντοπίσουμε κάποιες νέες δυναμικές εντός της τ/κ κοινότητας, μια μεγάλη μερίδα της οποίας διεκδικεί την αλλαγή των σχέσεων της με την Τουρκία.  

Ακολουθεί ολοκληρωμένη η συνέντευξη:  

Ερ: Έκλεισαν δύο εβδομάδες διαδηλώσεων στην Τουρκία με το κλίμα να μην αποφορτίζεται. Πόσο μπορεί να διαρκέσει αυτή η αντίσταση/εξέγερση και πώς βλέπετε να μετουσιώνεται;  

Απ: Οι δύο καθοριστικοί παράγοντες για τη διάρκεια και το περιεχόμενο των εκδηλώσεων διαμαρτυρίας στην Τουρκία είναι οι χειρισμοί του Πρωθυπουργού Ερντογάν και του ΑΚΡ και σε δεύτερο πλάνο, η διαχείριση της κατάστασης από την πλατφόρμα αλληλεγγύης της πλατείας Ταξίμ, η οποία συναποτελείται από πολλές οργανώσεις. Η στρατηγική που ακολούθησε η κυβέρνηση την τελευταία εβδομάδα χωρίστηκε σε δύο μεγάλους άξονες. Ο πρώτος ήταν η έναρξη διαπραγματεύσεων με αντιπροσώπους των διαδηλωτών, από τις οποίες το αποτέλεσμα ήταν η απόφαση για ένα είδος δημοψηφίσματος-δημοσκόπηση στην Κωνσταντινούπολη για το μέλλον του πάρκου Γκεζί (πάρκου του Περιπάτου).

Ο δεύτερος άξονας ήταν η διακήρυξη της πολιτικής βούλησης για καταστολή των διαμαρτυριών. Συνεπώς το ΑΚΡ επιδίωξε να διαχωρίσει τα αιτήματα των διαδηλώσεων σε «περιβαλλοντικά» και «ιδεολογικά» με σαφέστατες αιχμές για βία εναντίον των δεύτερων. Επομένως σε αυτό το σημείο μπορεί να προκύψει η αποκωδικοποίηση του ιδεολογικού υπόβαθρου των κινήσεων του ΑΚΡ σε ό,τι αφορά στην κρίση που ξέσπασε. Φαίνεται λοιπόν ότι η πόλωση ανάμεσα στον ισλαμικό πολιτικό χώρο και στα συγκεκριμένα τμήματα που έχουν αφετηρία τους την ιστορική πλατεία, δεν πρόκειται να ξεπεραστεί εύκολα πλέον όποια και αν είναι η διάρκεια των κινητοποιήσεων.  

Οι «πληγές» φαίνεται να διατηρούνται σε βάθος χρόνου γιατί είναι ξεκάθαρο ότι η κυβέρνηση προσπαθεί και με βία να απονομιμοποιήσει και να περιθωριοποιήσει το βαθύτερο νόημα που φέρει η πλατεία Ταξίμ. Η συγκεκριμένη πλατεία τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970 και μετά, αποτελεί τον «αναγνωρισμένο» χώρο της συλλογικής έκφρασης διεκδικήσεων, της συγκέντρωσης και αποτύπωσης των αιτημάτων και πολιτικών θέσεων του εναλλακτικού τουρκικού χώρου.  

Παράλληλα όμως, το ΑΚΡ προχωρεί και σε πολύ απτά βήματα συσπείρωσης του ευρύτερου ισλαμικού χώρου και της συντηρητικής δεξιάς. Καθόλου τυχαία, ο Ερντογάν είχε προσκαλέσει επίσημα στα συλλαλητήρια των προηγούμενων ημερών, το Κόμμα της Μεγάλης Ενότητας και το Κόμμα της Ευδαιμονίας, κόμματα που ανήκουν στο συντηρητικό χώρο. Ο στόχος είναι φυσικά η προετοιμασία για ένα δύσκολο εκλογικό πρόγραμμα που συμπεριλαμβάνει δημοτικές, προεδρικές και γενικές εκλογές τα επόμενα δύο χρόνια, αλλά και πιθανότητα δημοψηφίσματος για μερική η ολική αλλαγή του Συντάγματος μέσα από το οποίο μπορεί να προκύψει και η υιοθέτηση του προεδρικού συστήματος.  

Τελικά αν υπάρχει κάτι στο οποίο να μετουσιώνεται όλη αυτή η κινητοποίηση διαμαρτυρίας είναι η διεκδίκηση για ολοκλήρωση του εκδημοκρατισμού της χώρας. Ανεξάρτητα αν οι διαμαρτυρίες αντέξουν ή όχι στο χρόνο, έχουν ήδη καταγράψει στο δημόσιο χώρο μια βασική δυναμική, η οποία θέτει στο επίκεντρό της την άρνηση αυτών των τμημάτων του πληθυσμού να αποδεχτούν την κηδεμονία και την αυταρχικότητα από όπου και αν προέρχεται. Από τη μια έχουν καταγγείλει με σαφή τρόπο την «επιβολή της πλειοψηφίας» έτσι όπως καταγράφεται από το ΑΚΡ, ενώ από την άλλη ο κεντρικός κορμός των διαδηλώσεων τήρησε ξεκάθαρες αποστάσεις και από την προηγούμενη κεμαλική έκδοση της αυταρχικότητας. Συνεπώς μπορούμε να θεωρήσουμε ότι στην κοινωνία υπάρχει κάτι το νέο, το πρόβλημα του οποίου προς το παρόν είναι η έλλειψη πολιτικής και οργανωτικής έκφρασης.   

Ερ: Το μένος στρέφεται εναντίον του Ταγίπ Ερντογάν κυρίως και κατόπιν του ΑΚΡ. Είναι το πολιτικό Ισλάμ ένα "φρούτο" της εποχής τελικά;  

Απ: Η εδραίωση του ΑΚΡ στην εξουσία δεν είναι τυχαία. Άλλωστε δεν πρέπει να υποτιμήσουμε το γεγονός ότι το ίδιο το κυβερνών κόμμα αποτελεί τελικά τη σύγχρονη έκφραση της εμπειρίας ολόκληρου του ισλαμικού χώρου της Τουρκίας, αυτό δηλαδή που ονομάζεται πολιτικό Ισλάμ. Μέσα από ιστορικές συνέχειες, αλλά και ρήξεις, το ΑΚΡ κατάφερε να μετασχηματίσει την Τουρκία προσαρμοζόμενο στο νέο διεθνές και τοπικό πλαίσιο της εποχής του.

Κάτι που δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής όλων όσοι παρατηρούν την Τουρκία είναι το γεγονός ότι το κυβερνών κόμμα εκφράζει σχεδόν ολοκληρωτικά τα τμήματα μιας σχετικά νέας και δυναμικής επιχειρηματικής ελίτ, του γνωστού κεφαλαίου της Ανατολίας, μιας ελίτ που είναι τώρα πολιτικά και οικονομικά ώριμη και συνειδητοποιημένη ως προς τον ανταγωνισμό για εξουσία. Είναι η ίδια μια δύναμη εξουσίας. Αυτή η «προτεσταντικού τύπου» ισλαμική ηθική δεν ήταν μόνο το εργαλείο αφήγησης ενός ένδοξου παρελθόντος για τις ευρύτερες συντηρητικές μάζες της Τουρκίας που είχαν περιθωριοποιηθεί από την κεμαλική ελίτ. Ήταν την ίδια στιγμή μια διήγηση για το μέλλον, μια πηγή διεκδίκηση για εξουσία και οικονομική ισχυροποίηση.  

Παράλληλα, το ΑΚΡ κατάφερε σε όλα αυτά τα χρόνια να οικοδομήσει μια ευρύτερη κοινωνική συμμαχία, η οποία δεν συνέβαλε μόνο σε εκλογικές επιτυχίες, αλλά και στη νομιμοποίηση της ηγεμονίας του κόμματος στο εσωτερικό και στο διεθνή χώρο. Συνεπώς μετά από τόσα χρόνια διακυβέρνησης, το ΑΚΡ πλέον διαθέτει ιδεολογικές και πολιτικές πτυχές παγκόσμιας εμβέλειας με τη βοήθεια μιας ισχυρής διανόησης, ομίλων ΜΜΕ, δεξαμενών σκέψης που δραστηριοποιούνται διεθνώς, αλλά και ισλαμικών αδελφοτήτων που είναι την ίδια στιγμή κέντρα επιχειρηματικής δράσης σε ΗΠΑ, σε χώρες της Ε.Ε, στην Κεντρική Ασία, στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, ακόμα και στην Αφρική.  

Ο πιο απτός αντικατοπτρισμός της σταθεροποίησης του ΑΚΡ στην εξουσία, ο οποίος γίνεται και πιο εύκολα κατανοητός, είναι η αλλαγή στην ταυτότητα της Τουρκίας, στον τρόπο αυτοπροσδιορισμού ενός μεγάλου μέρους της κοινωνίας, αλλά και του δημόσιου χώρου. Ο αστικός, πολεοδομικός μετασχηματισμός στην εν λόγω πλατεία είναι ίσως μια από τις σημαντικότερες «συμβολικές» επιχειρήσεις στην ιστορία του σύγχρονου τουρκικού κράτους.

Μέσα από τη «νέα πλατεία» αναδύεται ο καθρέφτης της «νέας Τουρκίας» που οραματίζεται το ΑΚΡ. Η οικοδόμηση γιγαντιαίων κτιρίων, το σύγχρονο οδικό δίκτυο, οι ουρανοξύστες, η επαναφορά οθωμανικού τύπου αρχιτεκτονικής, τα τεράστια υδροφράγματα και τα άλλα έργα υποδομής που με τόση συνέπεια ολοκληρώνονται επί διακυβέρνησης Ερντογάν, αποτελούν κομμάτια της προσπάθειας να αποκτήσει «οπτική», να γίνει ορατό και κατανοητό το «νέο τουρκικό κράτος».  

Ναι, η αυταρχικότητα και ο πατερναλισμός που χαρακτηρίζει τον Ερντογάν είναι στο επίκεντρο των διαμαρτυριών από πολλές απόψεις. Όμως οι διαμαρτυρίες δεν έχουν φτάσει ακόμα στο σημείο ολοκληρωτικής ανατροπής αυτού του τύπου πατερναλισμού.       

Ερ: Η κρίση θα επηρεάσει και το ΑΚΡ; Κάποια προβεβλημένα στελέχη και της κυβέρνησης διαφοροποιήθηκαν από τον Ερντογάν, όμως στην πορεία συντάχθηκαν μαζί του, πχ η νομοθεσία με το αλκοόλ που εγκρίθηκε από τον Πρόεδρο Γκιουλ.  

Απ: Η σημερινή κρίση επηρεάζει το ΑΚΡ, αλλά σε ποιο βαθμό ακόμα δεν είναι ξεκάθαρο. Υπάρχουν δύο συγκεκριμένες πτυχές στο ζήτημα, οι οποίες φαίνεται ότι θα ξεκαθαρίσουν το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα: Η πρώτη πτυχή είναι το εάν και πώς θα επηρεάσει η σκληρή αντιμετώπιση των διαμαρτυριών την φιλελεύθερη μερίδα υποστηριχτών του ΑΚΡ, η οποία βεβαίως δεν είναι πλειοψηφία. Η δεύτερη πτυχή σχετίζεται με τις εσωτερικές διαφοροποιήσεις στον ισλαμικό χώρο. Συγκεκριμένα, η ισχυρή κοινότητα Γκιουλέν βρίσκεται σε ανταγωνισμό με άλλες μερίδες του ισλαμικού χώρου εντός του ΑΚΡ, αλλά αυτός ο ανταγωνισμός, τουλάχιστον τα προηγούμενα δύο χρόνια, είχε επικεντρωθεί στο ζήτημα διαμοιρασμού της «πίτας» της εξουσίας.  

Είναι γεγονός ότι αυτή η κοινότητα, καθώς και άλλα στελέχη του πολιτικού Ισλάμ, όπως ο Γκιουλ, συνεχίζουν να διαφοροποιούνται σε κάποια θέματα. Τόσο οι δημοτικές εκλογές, αλλά κυρίως οι προεδρικές εκλογές που ακολουθούν το καλοκαίρι του 2014, θα είναι ενδεικτικές. Είναι γνωστό ότι τόσο ο Ερντογάν, όσο και ο Γκιουλ ενδιαφέρονται να είναι υποψήφιοι του ΑΚΡ στις προεδρικές, στις οποίες αξίζει να σημειωθεί ότι μετά το δημοψήφισμα του 2007 και τη σχετική τροποποίηση, για πρώτη φορά ο Πρόεδρος του κράτους θα εκλεγεί απευθείας από το λαό. Επίσης ένα από τα κρισιμότερα θέματα που θα επηρεάσουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, είναι βεβαίως και η πορεία επίλυσης του Κουρδικού. Μια πολύ σημαντική διάσταση που αναλόγως της κατάληξης θα αλλάξει όχι μόνο την Τουρκία, αλλά και ολόκληρη την περιοχή μας.  

Ερ: Θα υπάρξει επίπτωση από μια παρατεταμένη ένταση στην Κύπρο, την τ/κ κοινότητα και το Κυπριακό;  

Απ: Σε αυτό το στάδιο θα ήταν παρακινδυνευμένο για τον Ερντογάν να επιδιώξει να εξάγει μια επιπλέον κρίση στο εξωτερικό. Όμως δεν θα πρέπει να επικρατήσουν απόλυτες εκτιμήσεις για μια κατάσταση ιδιαίτερα ρευστή. Η χώρα ήδη αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα από τον συριακό εμφύλιο, ενώ οι ανακατατάξεις σε Ιράν και Ιράκ γίνονται τώρα αντικείμενο σοβαρής μελέτης από την Τουρκία. 

 

Μια διάσταση των κινητοποιήσεων είναι και το ότι η κυβέρνηση Ερντογάν βρίσκεται αντιμέτωπη και με τον κίνδυνο φθοράς του «μοντέλου» που θέλει να προωθήσει στη Μέση Ανατολή. Βεβαίως τα θέματα αυτά, όπως και όλα τα ανοιχτά θέματα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής δεν εξαρτώνται μόνο από την Τουρκία, αλλά και από τις στρατηγικές των ΗΠΑ και της Ε.Ε. Και ήδη σε αυτό το μέτωπο καταγράφεται έντονη κινητικότητα, τόσο προς τα ζητήματα της ανατολικής Μεσογείου, όσο και προς την κατεύθυνση μερικής έστω αναζωογόνησης των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Τουρκίας με την Ε.Ε.  

Όμως μιλώντας για το Κυπριακό, έστω και αν δεν διαφαίνεται στο παρόν στάδιο διαφοροποίηση των τουρκικών θέσεων κατά τα πρότυπα της περιόδου 2002-2004, θα πρέπει να εντοπίσουμε κάποιες νέες δυναμικές εντός της τουρκοκυπριακής κοινότητας. Αυτή τη στιγμή, μια μεγάλη μερίδα της κοινότητας διεκδικεί την αλλαγή των σχέσεων της με την Τουρκία. Η επιβολή προγραμμάτων «τύπου ΔΝΤ» στα κατεχόμενα έχει απελευθερώσει σημαντικές δυναμικές που έχουν στο επίκεντρο τους την ανησυχία των Τουρκοκυπρίων για αφανισμό τους ως πολιτική κοινότητα από την Κύπρο. Δηλαδή νιώθουν να απειλείται, όσο ποτέ προηγουμένως, η κυπριακή διάσταση της ταυτότητάς τους. Αυτό είναι κάτι που θα πρέπει να προβληματίσει και την ελληνοκυπριακή κοινότητα με την έννοια ότι διανοίγει νέες προοπτικές διαλόγου για κοινά αιτήματα και ανησυχίες του συνόλου του κυπριακού λαού.

(ΚΥΠΕ/ΡΠΑ/ΜΜ)