Οι "τραμπούκοι" Τούρκοι και ο Έρντογαν

Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά αποτελέσματα των κινητοποιήσεων στην Τουρκία, ήταν μια νέα διαδικασία επαναπολιτικοποίησης όρων και ανανοηματοδότησης εννοιών που χρησιμοποίησε με ιδιαίτερα αυταρχικό τρόπο η ισλαμική ελίτ ενάντια στους διαδηλωτές. Η λέξη/έννοια που επικράτησε ως η πιο ολοκληρωμένη μορφή αυτής της "νέας" μορφής πολιτικοποίησης, νοηματοδότησης και αυτοκαθορισμού των διαδηλωτών ήταν η λέξη "çapulcu" (στα ελληνικά: τραμπούκος, πλατσικολόγος, άρπαγας), την οποία χρησιμοποίησε πολλές φορές ο Έρντογαν για να περιγράψει και να επικρίνει τους συμμετέχοντες στις κινητοποιήσεις. Η λέξη αυτή τελικά υιοθετήθηκε ακόμα και ως αγγλικό ρήμα (chapulling) για να περιγράψει την κινηματική δραστηριότητα στην Πλατεία Ταξίμ και στο Πάρκο Γκεζί, ενώ αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τις ονομασίες που πήραν οι εθελοντικοί ραδιοσταθμοί και διαδικτυακά κανάλια που δημιούργησαν οι οργανώσεις κατάληψης του Γκεζί.


Η ανανοηματοδότηση του όρου από τους διαδηλωτές, ήταν το απτό αποτέλεσμα της ιδεολογικής νοηματοδήσης της λέξης από την ηγεσία του τουρκικού πολιτικού Ισλάμ. Συνεπώς για να κατανοηθεί καλύτερα η εναλλαχτική χρήση του όρου από την αντίσταση στο Γκεζί, πρέπει πρώτα να φωτιστούν διάφορες πτυχές της κυρίαρχης χρήσης του όρου. Σε ένα πρώτο επίπεδο, ο Έρντογαν επιδίωξε να επαναφέρει την παραδοσιακή αντίληψη του ισλαμικού χώρου περί του κινδύνου/απειλής ενάντια στις ηθικές αξίες του "αυθεντικού έθνους". Το "αυθεντικό έθνος", δηλαδή το μουσουλμανικό, είναι η βασική μάζα του μετασχηματισμού της Τουρκίας και επομένως ο πρωταγωνιστής στην αναγέννηση των περιθωριοποιημένων από τον κεμαλικό αυταρχισμό, πραγματικών-θρησκευτικών ιδανικών των συντηρητικών μαζών. Οι "τραμπούκοι, πλατσικολόγοι, άρπαγες" σε αυτή την περίπτωση είναι οι μειοψηφικές μάζες που αποτελούν "ξένα σώματα" και συνεπώς δημιουργούν τον κίνδυνο "εμβολιασμού" της κοινωνίας με νοοτροπίες και αντιλήψεις "ξένες-δυτικότροπες" και ολίγον "άπιστες". Έτσι η χρήση του όρου αποτέλεσε ένα εργαλείο υπενθύμισης προς την κομματική βάση ότι οι "άλλοι" ακόμα υπάρχουν και κινητοποιούνται.

Σαν συνέχεια των πιο πάνω, στο δεύτερο επίπεδο η αναφορά σε "τραμπούκους" εργαλειοποιήθηκε από την πολιτική εξουσία για να υπογραμμίσει ότι ο αγώνας "κατάληψης της εξουσίας από τους εκπροσώπους του πραγματικού έθνους" ακόμα συνεχίζεται. Και στο σημείο αυτό επίσης επικαιροποιείται μια παραδοσιακή αντίληψη του ισλαμικού χώρου. Το κράτος της Τουρκίας ήταν για χρόνια υπό την κατοχή των "ξένων-κοσμικών" δυνάμεων και τώρα δίνεται η μάχη επιστροφής της εξουσίας στο "αυθεντικό έθνος". Μόνο με την τελική νίκη διασφαλίζεται η δικαιοσύνη και η δημοκρατία στην Τουρκία. Αυτή η αντίληψη φυσικά, εξυπηρετεί το πολιτικό Ισλάμ και από μια άλλη εξίσου σημαντική οπτική: Παίζει το ρόλο της "αντιπολιτευόμενης κυβέρνησης". Επικρατεί στις δομές της εκτελεστικής εξουσίας, αλλά επιδιώκει τη διεύρυνση της επιρροής και σε άλλους χώρους εξουσίας που ακόμα είναι "υπό την κατοχή ξένων". Συνεπώς στο σημείο αυτό ο Έρντογαν μπορεί ταυτίζει την πορεία του και τα πεπραγμένα του με το "αυθεντικό έθνος" ενσωματώνοντας το με αυτό τον τρόπο στο νεοφιλελεύθερο πρόγραμμα και απορροφώντας τις όποιες πιθανές αντιδράσεις από τα φτωχότερα στρώματα τυ πληθυσμού. Μπορεί να ανανεώνει συνεχώς την έννοια ενός "ηγέτη από εμάς" και να εξουδετερώνει την κριτική για τις συντηρητικές οικονομικές του στρατηγικές.
  Με αυτό τον τρόπο λοιπόν, οι "τραμπούκοι" της πλατείας Τάξιμ είναι αυτοί που - κατά το πολιτικό Ισλάμ - επιθυμούν την επαναφορά σε ένα "αμαρτωλό παρελθόν" ξένων αξιών και νοοτροπιών, το οποίο είχε περιθωριοποιήσει τη μουσουλμανική πλειοψηφία. Στο σημείο αυτό οι διαδηλωτές ανανοηματοδότησαν τον όρο με σατυρικό τρόπο, επιβεβαιώνοντας ότι αποτελούν όχι μια επικίνδυνη και "ξένη" μάζα, αλλά μια μάζα "άγνωστη" προς το ισλαμικό κατεστημένο των καιρών. Μια εναλλακτική αντίληψη απένταντι σε μια εξουσία που διεκδίκησε για πολλά χρόνια το μονοπώλιο του νέου και που τώρα όμως έχει νέους ανταγωνιστές. Ανταγωνιστές στον καθορισμο του τι αποτελεί το νέο στην Τουρκία σήμερα. Συνεπώς οι "τραμπούκοι" είναι και μιας μορφής "ανυπόταχτοι" απέναντι στους δύο πατερναλισμούς των τελευταίων αιώνων στη χώρα: τον κεμαλικό και τον ισλαμικό.

Οι "τραμπούκοι" αποδέχτηκαν ένα άλλο περιεχόμενο του όρου, που σαφέστατα παραπέμπει στη διεύρυνση της έννοιας της δημοκρατίας και της ελευθερίας. Έτσι κατάφεραν όχι μόνο να σατυρίσουν τη στάση του Πρωθυπουργού, αλλά να κερδίσουν ένα σημαντικό σημείο στο πολιτικό λεξιλόγιο της εποχής. Από τούδε και στο εξής, όροι όπως αυτοί δε θα μπορούν εύκολα να επικρατούν στο δημόσιο χώρο της Τουρκίας ως αποκλειστικό πεδίο ηγεμονίας της αντίληψης περί του "αυθεντικού και ξένου". Διότι το "αυθεντικό" έχει αποκτήσει ένα νέο πόλο που έστω και μειοψηφικός, μπορεί να επηρεάσει μακροπρόθεσμα τη δυναμική της προοδευτικής αντιπολίτευσης.

Ν.Μούδουρος